معنی موش خرما

موش خرما. [خ ُ] (اِ مرکب) جانوری است معروف که به هندی گلهری گویند. (از آنندراج) (از غیاث). پستانداری است کوچک از راسته ٔ جوندگان ودانه خواران که جثه اش به اندازه ٔ یک سنجاب است. این جانور نسبتاً فربه و دارای دمی کوتاه و پرمو و رنگ قهوه ای است، اما زیر شکمش روشن تر است. در حدود چهل نوع از آن شناخته شده. گوشتش مطبوع و پوستش برای لباس مناسب است از این رو بسیار شکارش می کنند:
موش خرما به دل جمع نتازد بر نخل
گر ببیند ز پس هر طرفش کرده کمین.
ملاطغرا (از آنندراج).
مارمت. پستانداری است از راسته ٔ گوشتخواران و از تیره ٔ زبادها که کف رو است و جزء گوشتخواران پست اولیه محسوب شود. قدش متوسط و خود مخصوص افریقا و هندوستان است و زود اهلی می شود و برای صید ماران به کار می رود از این رو مارگیران غالباً یکی دو تا از این حیوان را نگهداری می کنند. دمش پرمو و رنگ بدنش خرمایی است. این حیوان از همه ٔ پستانداران و حیوانات کوچک تغذیه می کند. موش خرما بر خلاف شهرت نسبت به سم مارمصونیتی ندارد و توفیق او در شکار مارهای سمی بخصوص مار کبرا به سبب سرعت جست و خیز حیوان و فرار بموقعاو از حملات مار و غافلگیر کردن مار می باشد. چون شبیه راسو است آن را برخی با راسو اشتباه می کنند، ولی آن غیر از راسو است. (یادداشت مؤلف). ابن عرس. || راسو. (یادداشت مؤلف). رجوع به راسو شود. || به نوشته ٔ برخی فرهنگها سنجاب است. رجوع به سنجاب شود.

خرما. [خ ُرْ رَ] (اِ صوت) خوشا. بس خوش. (یادداشت بخط مؤلف):
حبذا باد شمال و خرما بوی بهار.
فرخی.
خوشا و خرما وقت حبیبان
ببوی صبح و بانگ عندلیبان.
سعدی.
خوشا و خرما آن دل که هست از عشق بیگانه
که تا من آشنا گشتم دل خرم نمی بینم.
سعدی.
خرما دور وصالی و خوشا درد دلی
که بمعشوق توان گفت و مجالش دارند.
سعدی.

خرما. [خ ُ] (اِ) میوه ٔ درخت خرمابن. (ناظم الاطباء). تمر. تَمْره. (دهار). نَخل. (یادداشت بخط مؤلف):
پس پند پذیرفتم و این شعر بگفتم
از من بدل خرما بس باشد کنجال.
ابوالعباس.
بکن کار و کرده بیزدان سپار
بخرما چه یازی چو ترسی ز خار؟
فردوسی.
هر آن کس که دارد ز گیتی امید
چو جوینده خرماست از شاخ بید.
فردوسی.
خرماگری ز خاک که آمخته ست
این نغزپیشه دانه ٔ خرما را؟
ناصرخسرو.
خرما و ترنج و بهی و لوز بسی هست
این سبز درختان نه همه بید و چنارند.
ناصرخسرو.
دو نام دگر نهاد روم و هند
این را که تو خوانیش همی خرما.
ناصرخسرو.
شیرین و سرخ گشت چنان خرما
چون برگرفت سختی گرما را.
ناصرخسرو.
مشفق پدر مرید پسر به بود که نخل
بر تن کمر بخدمت خرما برافکند.
خاقانی.
درخت خرما از موم ساختن سهل است
ولیک از آن نتوان یافت لذت خرما.
خاقانی.
کی توان برد بخرما ز دل کس غصه
کاستخوان غصه شده در دل خرمابینند.
خاقانی.
رو که ز عکس لبت خوشه ٔ پروین شد آب
خوشه ٔ خرمای تر بر طبق آسمان.
خاقانی.
همه وقتی نشاید خورد جام شادی از وقتی
غمی آید بخور زآن رو که باشد خار با خرما.
سلمان ساوجی.
خرما نتوان خورد از این خار که کشتیم
دیبا نتوان بافت از این پشم که رشتیم.
سعدی.
سبدی پر ز پنیر و طبقی پر خرما
در چپ و راست نه کام خود از هر دو گذارم (؟).
بسحاق اطعمه.
ابوعون، خرما. اتمار؛ بحد خرما رسیدن رطب. اَسْوَدان، خرما. ام جزدان، نوعی از خرما. بتی، نوعی از خرما. تتمیر؛ بحد خرما رسیدن رطب. جَدَم. نوعی از خرما. جرام، خرمای خشک. جرامه؛خرمای بریده. جعرور؛ خرمای خشک ریزه. جمزان، نوعی از خرما. جمسه؛ خرمای خشک. خدره؛ خرمای نارسیده که ازدرخت افتد. سَح ّ؛ خرمای خشک. (منتهی الارب). سُخَّل، خرمای دانه سخت ناشده. سَعَل، خرمای دانه سخت ناکرده ٔ خشک. سُکَّر؛ خرمای تر و نیکو. سِرب، پاره ای از خرمابنان. صِقْعَل، خرمای خشک. عُباب، برگ خرما. عَیَق، خرما، علم است آنرا. عثکول، عُثکوله، عِثکال، خوشه ٔ خرما. عُجاف، نوعی از خرما. عُجّال، خرما با سویق شورانیده، مشتی از خرما. عَجیس، خرما که گشن نپذیرد. عَنْقَر، عَنْقُر؛ دل خرما. غَرْبی ّ، غُرابی ّ؛ نوعی از خرما. غَسیس، مَغسوس، مُغَسِّس، خرمای تر تباه شده. قِلْده؛ خرما. مَخْرَف، خرمای چیده ٔ تر و تازه. مُنْمِق، خرمای بی دانه. نَسْح، نُساح، ریزه و شکسته ٔ پوست خرما و غلاف خرما و مانند آن که در تک خنور ماند. نَعْو؛ خرمای تر. وَخواخ، خرمای نرم. وَدی ّ، وَدیّه؛ نهال ریزه ٔ خرما. هنم، خرما یا نوعی از آن. هیرون، نوعی از خرما. (منتهی الارب). خرما درختی است معروف که بعربی آنرا نخل گویند و از قدیم الی الاَّن در اراضی مقدسه یافت میشود. درخت بیش از 200 سال عمر نماید. گویندکه اجزاء نخل را 360 فایده است. (قاموس کتاب مقدس).
- امثال:
از خر افتاده خرما پیدا کرده، کار بزرگ را گذاشته بجای کار کوچک. مصیبت عظیم دیده برای نفع کوچک.
خار با خرماست، نظیر: گنج با مار است.
خرما از کاناز برآوردن، کار غیرممکن انجام دادن.
خرما ببصره بردن، نظیر: زیره بکرمان بردن:
محال باشد که مرا از این معانی سخن گویم که خرما ببصره برده باشم. (تاریخ بیهقی).
هر کس که برد ببصره خرما
بر جهل خود او دهد گواهی.
سنائی.
احمق بود که عرضه کند فضل پیش تو
خرما ببصره بردن باشد ز احمقی.
امامی هروی.
می آورم سخن بتو کرمان و بصره را
بر رسم تحفه زیره و خرما همی برم.
ابن یمین.
مثلت هست چو تاجر که رود از پی سود
بسوی بصره و سرمایه ز خرما کرده.
ابن یمین.
خرما بخبیص بردن، نظیر: زیره بکرمان بردن:
سه سال بود بکرمان ندانم اینکه مرا
بهدیه خرما بردن خطا بود به خبیص.
مختاری.
خرما به هَجَر بردن، نظیر: زیره بکرمان بردن:
که را رودکی گفته باشد مدیح
امام فنون سخن بود ور
دقیقی مدیح آورد نزد او
چو خرما بود برده سوی هجر.
دقیقی.
شعر ما پیشت چنان باشد که از شهر حجاز
با یکی خرما کسی هجرت کند سوی هجر.
سنایی (دیوان چ مصفا ص 159).
خرماخورده منع خرما نداند کرد، نظیر: خرماخورده منع خرما نکند.
خرماخورده منع خرما نکند؛ کسی که خود عامل کاریست نمی تواند مانع آن ازدیگری باشد.
دست ما کوتاه و خرما بر نخیل، کنایه از عظمت کار است و عجزِ کننده.
هر کجا خرماست خار است (عنصری)، نظیر: هر کجا گنج است ماراست.
هم خدا را می خواهد هم خرما را، کسی که از دو متضاد جمع هر دو خواهد.
- ارده ٔ خرما، معجونی است که از خرما سازند.
- خرماخرک، نوعی خرماست.
- خرمادرخت، خرمابن. نخیل. نخل.
- خرمای تر، رطب.
- خرمای جهرم، بهترین نوع خرماست که از جهرم بدست می آید.
- خرمای خشک، دَقَل.
- درخت خرما، خرمابن. خرمادرخت. غِذْق. عقار. نخل. نخیل.
- رنگ خرما، رنگی است قهوه ای تند مایل بسیاهی. بیشتر در رنگ مو بکار رود.
- موش خرما، نوعی موش صحرائی است.
- نهال خرما، فسیله.
|| خرمابن. (یادداشت بخط مؤلف). در رامسر درخت کلهو را خرما نامند. رجوع به کلهو شود. (یادداشت بخط مؤلف).

موش. (اِ) جانور چارپای کوچکی از حیوانات قاضمه که دمبی دراز دارد و در همه جای کره ٔ ارض فراوان است. (از ناظم الاطباء). جانوری است معروف که به عربی فاره گویند. (آنندراج) (برهان). پستانداری است کوچک از راسته ٔ جوندگان که مواد غذایی خود را با حرکت آرواره ٔ تحتانی خرد می کند. برای فرسودن و جلوگیری از نمو شدید و دایمی ثنایا چیزهای سخت از قبیل دانه ها و فرشها و کتابها و لباسها را می جود، از این رو حیوانی موذی و خطرناک است. انواع زیادی دارد. موش خانگی ماده در یکماه و نیمگی قابل باروری است و دوران بارداری اش سه هفته است و در هر دفعه بین 6 تا 10 بچه می زاید و بدین صورت با تکثیر فوق العاده خطر و خسارت فراوانی برای انسان دارد. عوام گویند: موش از عطسه ٔ خوک زاده است چنانکه گربه از عطسه ٔ شیر پدید آمده است. فار. فأر. فأره. فویسقه. قرنب. ام راشد. ابوزباب. ثعبه. بر. (از یادداشت مؤلف). قفه. عفه. قنطریس. (منتهی الارب). قرنب. (منتهی الارب) (دهار). فصعاء. سقطیم. قنفذ. قطرب. قطروب. فنقع. قنقع. دثیمه. شیام. فأره. (منتهی الارب). ام راشد. (منتهی الارب) (مرصع).رکس. رکیس. (منتهی الارب). فاره. (دهار). رثیمه. هاقل، موش نر. درص، بچه ٔ موش. زنبور؛ موش بزرگ. زباب، موش سرخ مو؛ جلهم، موش کلان. (منتهی الارب):
گفت دینی را که این دینار بود
کاین فژاگن موش را پروار بود.
رودکی.
برانگیخت باره برآورد جوش
فرورفت دستش به سوراخ موش.
(ملحقات شاهنامه).
گرچه موش از آسیا بسیار دارد فایده
بی گمان روزی فرو کوبد سرش خوش آسیا.
ناصرخسرو.
تو چو موش از حرص دنیا گربه ٔ فرزندخوار
گربه را بر موش کی بوده ست مهر مادری.
سنائی.
به چاه التفات نمود موشان سیه و سپید دید. (کلیله و دمنه). موش مردم را همسایه و همخانه است. (کلیله و دمنه).
بدان قرابه ٔ آویخته همی مانم
که در گلو ببرد موش ریسمانش را.
خاقانی.
گویی اندر کف زحل موش است
یا پلنگی است بر سر تیغش.
خاقانی.
در او دو موش ملاقی شوند اگر با هم
ز هم گذشت نیارند از یمین و یسار.
قاآنی.
- سوراخ موش، نقب و سوراخی که موش بکند و در آن زید. (از یادداشت مؤلف).
- || کنایه است از اتاق و هر جای تنگ. (از یادداشت مؤلف).
- کلاکموش، موش صحرایی و دشتی. رجوع به ماده ٔ کلاکموش شود.
- کورموش، موش کور. رجوع به ترکیب موش کور شود.
- مثل شاش موش، آبی سخت باریک. (یادداشت مؤلف).
- مثل موش، ترسان و حقیر. (از امثال و حکم دهخدا).
- مثل موش آب کشیده، سراپا خیس از قرار گرفتگی در باران تند یا افتاده بودن با لباس در آب.
- مثل موش روی (سر) قالب صابون، دوزانو و جمع و راست نشسته. (یادداشت مؤلف).
کلمات ذیل با کلمه ٔ «موش » ترکیب شده است: تله موش. پیازموش. گوش موش. بیدموش. بیش موش. (یادداشت مؤلف). رجوع به هر یک از ترکیبات بالا در جای خود شود.
- موش به عصا راه رفتن، با همه آمادگی نیازمند یاری و دستگیری بودن بسبب دشواری کار یا سختی راه یا فقدان وسایل:
اینجا موش به عصا راه می رود. (امثال و حکم دهخدا) (از جامعالتمثیل).
رسید کار به جایی ز ضعف و بی قوتی
که موش خانه ٔ من راه می رود به عصا.
ظهوری ترشیزی (از آنندراج).
- موش پرنده، سنجاب. (ناظم الاطباء).
- موش تو آش انداختن، در تداول عامه کنایه است از ادعای شرکت و دخالت در کاری داشتن کسی بی آنکه واقعاً دخالت مؤثری در آن داشته باشد. (از یادداشت مؤلف) (از فرهنگ لغات عامیانه).
- موش خرما، ظرفی خرد شبیه موش که از خوص کنند و به خرما انبارند و کودکان را دهند. ظرف کوچک که از خوص بافند به شکل موش و در آن خرما کنند. (یادداشت مؤلف).
- موش در انبان داشتن، کنایه از غارت و تاراج شدن. مثل گربه در انبارداشتن. (آنندراج):
خدایگانا آن بدسگال روبه باز
که دارم از حیلش موش غصه در انبان.
شرف الدین شفایی (از آنندراج).
- موش دشتی، موش صحرایی. قسمی از موش که پشتش سرخ و شکمش سپید و قدش دراز و دستهایش کوتاه و بیشتر جست و خیز می کند و کمتر می دود و تازیان آن را شکار کرده می خورند. (ناظم الاطباء). جرذ. ام ادراص. موش دوپا. موش سلطانی. موش صحرایی. جرد. (یادداشت مؤلف). عرم. (ترجمان القرآن). یربوع. (دهار). یربیع. (دهار). به فارسی یربوع است. (تحفه ٔ حکیم مؤمن):
موش دشتی مگر ز شاخ بلند
دیده بد آخته کدویی چند.
نظامی.
شفاری، موش دشتی که بر گوش موی دارد. درص، بچه ٔ موش دشتی. (منتهی الارب).
- موش دوپا (دوپای)، یک قسم حیوانی شبیه به موش و از حیوانات قاضمه که دو دست آن بسیار کوتاه و دو پایش دراز است. (ناظم الاطباء). گونه ای موش صحرایی که جزو دسته کلاووها محسوب می شود. دستهای این حیوان نسبت به پاهایش بسیار کوچک است و وجه تسمیه از این رو است. به علاوه در هنگام خطر با سرعت و جست و خیز بر روی دو پا از خطر می گریزد. دمش قوی و دراز است و وقتی روی دو پا می ایستد تکیه گاه اوست. کلاوو. موش دشتی. یربوع. موش صحرایی. (یادداشت مؤلف). جرذ. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی). یربوع. (بحر الجواهر). و رجوع به یربوع و ترکیب موش دشتی شود.
- موش را آب کشیده خوردن، حرامی را به ظاهر حلال کردن خواستن. کنایه است از بی اعتقادی به مبانی و اصول و ظاهرسازی.
- موش سلطانی، موشی باشد به مقدار جثه ٔ بچه ٔ سگ. (آنندراج). حیوانی است زردرنگ و در اطراف اراک و سلطانیه و خراسان فراوان است. موش سلطانیه. (یادداشت مؤلف).
- موش سیاه، یکی از گونه های موش کوچک بیابانی که رنگ آن سیاه است. و رجوع به ترکیب موش کوچک بیابانی شود.
- موش صحرایی، موش دشتی. (ناظم الاطباء). ام اراص. (منتهی الارب). و رجوع به ترکیب موش دشتی شود.
- موش کر، زبابه. (مهذب الاسماء) (یادداشت مؤلف). زباب. (مهذب الاسماء). رجوع به زباب شود.
- موش کشتن در کاری، کنایه است از موشک دوانیدن. فتنه برانگیختن. آتش فتنه و غوغا برپا کردن. (از یادداشت مؤلف). مانعایجاد کردن در کاری. سوسه آمدن. مانع انجام کاری شدن.
- موش کوچک بیابانی، گونه ای موش که در ییلاقها و نقاط مزروعی می زید و رنگش از موش خانگی تیره تر و کمی از آن بزرگتر است. گونه های تیره رنگ این موش را به نام موش سیاه نیز می نامند.
- موش کور، پستانداری است کوچک از راسته ٔ حشره خواران به طول 15 سانتی متر که ظاهری شبیه به موش دارد و چون چشمهایش بسیار ریز و در زیر موهای ناحیه ٔ سرپنهان است موش کورش خوانده اند. این جانور با دستهای قوی خود در زیر زمین دالانهای مخصوص برای خود می کند و در آنها می زید و بر خلاف موش، حیوانی مفید است که کرمها و حشرات موذی را می خورد. خلد. انگشت برک. جانوری است که در زیر زمین خانه کند و بیخ نباتات خورد و به شیرازی انگشت برک خوانندش. گوشتش زهر قاتل است. (از برهان). جلد. (منتهی الارب) (تحفه ٔ حکیم مؤمن). جلد و خلد. (هر دو کلمه در لغت نامه های عرب آمده است. و ظاهراً یکی تصحیف دیگری است). کورموش. (یادداشت مؤلف). جانوری است معروف که به هندی آن را چهچوندر خوانند. (آنندراج).
- || شب پره، خفاش. (ناظم الاطباء). خلد. (منتهی الارب). شب پره را گویند که مرغ عیسی است. (برهان). خفاش را گویند. (انجمن آرا) (آنندراج). مرغ عیسی. خطاف. خفاش. شب پره. شب کور. وطواط. (یادداشت مؤلف). قسمی از موش که به روز کور باشد و به شب بینا. (غیاث):
به رغم دشمنم ای دوست سایه ای به سر افکن
که موش کور نخواهد که آفتاب برآید.
سعدی.
ز خورشید پنهان شود موش کور
که جهل است با آهنین پنجه زور.
سعدی (بوستان).
- موش موش کردن، شاید صورتی دیگر از موس موس کردن یا موش موشک بازی کردن باشد. (فرهنگ لغات عامیانه).
- موش و گربه، دو ضد. دو مخالف. دو آشتی ناپذیر.
- || (اِخ) افسانه ای است معروف. افسانه ٔ معروف که عبید زاکانی هم آن را منظوم ساخته است. (از یادداشت مؤلف). مجلسی نیز موش و گربه ای دارد.
- موش و گربه بازی درآوردن، کسی را به تدریج و زجر کشتن. به ظاهر با کسی مدارا کردن و در باطن قصد کشتن او را داشتن چنانکه گربه با موش چنان کند یعنی با او بازی کند تا با اشتها و لذت بیشتر بخوردش. (از یادداشت مؤلف).
- امثال:
دو موش اگر با هم دعوا کنند سر یکیشان به دیوار می خورد. (امثال و حکم دهخدا).
صد گربه و یک موش. (امثال و حکم دهخدا).
مگر موشها را شیر داده ای. (امثال و حکم دهخدا).
موش به سوراخ نمی رفت، جاروب به دم خود بست. (یادداشت مؤلف):
نمی شد موش در سوراخ کژدم
به یاری جایروبی بست بر دم.
نظامی.
تنگ بد جای موش در سوراخ
بست جاروب نیز بر دنبال.
کمال الدین اسماعیل (از امثال و حکم).
گر موش به سوراخ به دشواری رفت
جارو به دمش چگونه می آرد بست.
آصف ابراهیمی (از امثال و حکم).
موش را جان کندن گربه را بازی. (امثال و حکم دهخدا).
موش زنده به از گربه ٔ مرده. (امثال و حکم دهخدا).

موش. [] (اِ) گریه و نوحه باشد. (برهان). گریه و زاری باشد. (آنندراج).

پستاندار کوچک و جونده با گوش‌های گرد و رنگ خرمایی،

پستانداری کوچک و جونده با دم دراز و گوش‌های بزرگ،
* موش دوپا: (زیست‌شناسی) نوعی موش صحرایی با دست‌های کوتاه و پاهای بلند که با کمک پاهای خود می‌جهد، کلاکموش،
* موش کور: (زیست‌شناسی)
پستانداری کوچک با پوزۀ باریک، پنجۀ‌های قوی، چشم‌های بسیارریز و ضعیف،
[قدیمی] خفاش: (ز خورشید پنهان شود موش کور / که جهل است با آهنین‌پنجه زور (سعدی۱: ۱۱۳)،

سنجاب

راسو، نمس

نمس

نمس

موش خرما راسو

خرما، نام گاو خرمایی رنگ، لفظی برای ترساندن بچه ها

ابن عرس

دیدن خرما، مال حلال بود، از جهت رئیسی کریم و دیدن بسر در خواب، (یعنی غوره خرما)، دلیل دین پاک و مال حلال است ودیدن خرمای تازه، دلیل روشنائی چشم و فرزند نیکو بود. - امام جعفر صادق علیه السلام

1187